Workshop juridische kant van onderzoeksdata

 

In het algemeen kan gezegd worden dat er (nog) niet echt wetgeving is die specifiek is voor onderzoeksdata. In de praktijk is vooral het auteursrecht en het databankenrecht van toepassing, maar ook dat is niet specifiek op onderzoeksdata opgeschreven. Daardoor kan het onlogisch en onrechtvaardig lijken.

In deze workshop is gekeken naar auteursrecht en databankenrecht, maar er is uiteraard meer. Als je mee wilt weten, kijk dan naar de Wegwijzer en de Verkorte wegwijzer van Surf. Dat zijn goede hulpmiddelen, ook voor de wetenschappers.

 

 

Definitie van onderzoeksdata/onderzoeksgegevens

Geesteswetenschappen:

‘Alle gegevens die op één of andere wijze in het kader van wetenschappelijk onderzoek zijn verzameld’

Onderscheid tussen primaire data (waargenomen, gemeten) en secundaire data (eerder gevormde data bv cijferreeksen van overheid, archiefgegevens, teksten).

 

Natuurwetenschappen:

‘Een gegeven is een element dat relevantie en semantische waarde heeft […] Met gegevens worden kenmerken van personen, zaken, handelijngen e.d. uit de werkelijkheid beschreven.’

 

Er wordt onderscheid gemaakt tussen primaire data (waargenomen, gemeten) en secundaire data (eerder gevormde data bv cijferreeksen van overheid, archiefgegevens, teksten). Daarnaast is er Metadata (beschrijving van de data).

 

Onderzoeksdata bestaat uit twee typen: de ‘blote feiten’ en de ‘beschermde data’.

Bij het bepalen wat je moet/mag, moet je een paar dingen weten:

-          wat wil je gebruiken (blote feiten, beschermde data)

-          waar wil je het voor gebruiken (bv eigen gebruik, delen, vermenigvuldigen)

-          waar haal je het vandaan (databank)

-          aan wie moet je toestemming vragen

 

 

Auteursrecht

 

Auteursrecht beschermt werken met een zekere creativiteit of oorspronkelijkheid. Bij data  betekent dat dat de blote feiten zelf niet onder het auteursrecht vallen, maar de vorm van de data wel (als het met een eigen oorspronkelijk karakter is). Anderen mogen die vorm niet overnemen, de data wel.

(dus: een spannende creatieve ontdekking valt niet onder het auteursrecht, alleen de vorm waarin de ontdekking gepresenteerd is, is beschermd onder het auteursrecht).

 

Waar houden blote feiten op met blote feiten zijn en worden ze beschermde data onder het auteursrecht?

-          als ze in subjectief bepaalde, originele woorden zijn opgeschreven

-          als ze op subjectief bepaalde, originele wijze gepresenteerd worden

-          als ze geselecteerd zijn uit een grotere set data

(bij de derde optie geldt dat de selectie een subjectieve keuze is – dat is dus alleen als de selectie op basis van inzicht en ervaring is, en niet op basis van een technische noodzaak voor bv een statistische analyse)

Bij beeldmateriaal geldt bv dat op automatisch verkregen foto’s (satellietfoto’s) geen auteursrecht rust, en op creatieve foto’s met een subjectieve keuze wel, en op foto’s die creatief bewerkt zijn (bv satellietfoto’s met een kleurbewerking) wel.

 

Als iets valt onder auteursrecht, moet je toestemming vragen voor:

-          openbaarmaking: publiek beschikbaar maken (papier, digitaal, mondeling voordragen, tonen)

-          verveelvoudiging: kopiëren (papier of digitaal), maar ook vertalen of bewerken.

Ook als materiaal al beschikbaar gesteld is, moet nog steeds toestemming gevraagd worden voor verveelvoudiging of nieuwe openbaarmaking.

Uitzondering hierop:

-          de overheid: overheidspublicaties zijn vrij, tenzij anders afgesproken.

-          Citeren, onder voorwaarden (refereren, kleine citaten, data moet rechtmatig openbaar zijn, alleen in relevante context)

Je mag wel kopiëren of downloaden voor privégebruik.

 

Databankenrecht

 

Beschermt de investering die gedaan is in het opzetten van een gegevensverzameling.

Een databank in juridische zin is:

-          een verzameling van zelfstandige elementen

-          Doorzoekbaar of systematisch geordend zodat de zelfstandige elementen elk voor zich kunnen worden teruggevonden

-          Er moet sprake zijn van een substantiële investering in de databank (tijd, moeite, geld). Die investering gaat over het verkrijgen, presenteren en/of controleren van de inhoud.

Die investering gaat niet over het verkrijgen van de data in het onderzoek (dat noemen ze creëren), maar om het verkrijgen van data voor de databank.

 

Als iets valt onder databankenrecht, moet je toestemming vragen voor:

-          Opvragen van een substantieel deel van de databank of het herhaald systematisch opvragen van niet-substantiële delen van de databank

-          Hergebruiken van een substantieel deel van de databank.

 

Opvragen is kopie maken (schriftelijk of digitaal), downloaden maar ook overschrijven.

Hergebruik is iedere handeling waarmee de databank aan het publiek ter beschikking wordt gesteld.

(NB dus data inzien om er conclusies uit te kunnen trekken is opvragen, niet hergebruik)

 

Let ook op: soms kun je een nieuwe databank opzetten met dezelfde gegevens als een bestaande databank. Dat mag, tenzij je hiervoor de gegevens gebruikt van de bestaande databank (ontlening). Als de data opnieuw zelfstandig verzameld is, dan is het geen ontlening.

 

Uitzondering hierop:

-          Voor wetenschappelijk onderzoek hoeft voor opvraging geen toestemming te worden gevraagd; wel voor hergebruik. Dus downloaden en kopieren naar eigen databank mag. Delen met anderen dan de eigen onderzoeksgroep moet wel toestemming voor gevraagd worden.

-          Overheidsdatabanken, maar dan moet je wel opletten dat het echt van de overheid is en niet bv door een commerciële partij samengesteld.

 

Dit alles geldt voorzover er geen andere afspraken zijn gemaakt, bv door technische bescherming of contracten.

 

Toestemming

 

Er zijn een paar manieren waarop toestemming geregeld kan worden:

-          direct vragen aan de rechthebbende

-          van te voren bepaald via bv een creative commons licentie

-          van te voren bepaald via gedragscodes

 

 

Aan het eind:

Let op, we hebben hier alleen gesproken over data die vallen onder het auteursrecht en databankenrecht. Soms vallen data onder andere juridische bepalingen, zoals de onpersoonlijke geschriftenbescherming, het recht op privacy of afspraken in een contract.

 

© zegt ook helemaal niks. Als het er niet staat kunnen werken nog steeds beschermd zijn, en als het ergens staat wat niet beschermd is, dan is het met dit symbooltje ook niet beschermd.

 

Vragen

 

Eerste serie ja-nee vragen bij auteursrecht

 

1. Je wil een kopie maken van een bestaande dataset voor eigen gebruik. Moet je hier toestemming voor vragen?

 

- antwoord: Nee

 

2. Een onderzoeksgroep uit Wageningen heeft een grote dataset over koolmezen uit heel Nederland. Je wil van de koolmezen van de Hoge Veluwe opzoeken hoeveel jongen ze krijgen, om dit te vergelijken met zelf verzamelde gegevens van bonte vliegenvangers. Moet je hier toestemming voor vragen?

 

- antwoord: Nee, voor het opvragen voor eigen gebruik hoef je geen toestemming te vragen

 

3. Je wil het resultaat van de vergelijking gebruiken in een publicatie. Moet je hier toestemming voor vragen?

 

- antwoord: Nee, het gaat om feiten en niet om een eigen, oorspronkelijk karakter. Volgens het auteursrecht dan, als de betreffende dataset in een databank zit, moet je misschien wel toestemming vragen.

 

4. Bij deze dataset van koolmezen zit ook een tabel die vergelijkingen maakt tussen regio’s binnen de Hoge Veluwe. Die tabel wil je overnemen in een publicatie. Moet je hier toestemming voor vragen?

 

- antwoord: Ja, de keuzes voor de tabel hebben een eigen, oorspronkelijk karakter

 

5. Je wil de publicatie aanvullen met satellietfoto’s. Moet je daar toestemming voor vragen?

 

- antwoord: nee, in principe rust op automatisch verkregen foto’s geen auteursrecht, tenzij dit contractueel anders geregeld is

 

6. Je vindt bij de dataset satellietfoto’s waar de gebieden waar het om gaat al ingetekend zijn. Die zijn nog beter voor de publicatie. Moet je daar toestemming om vragen?

 

- antwoord: ja, dit heeft een creatieve toevoeging.

 

7. En als het gaat om foto’s van jonge koolmezen?

 

- antwoord: waarschijnlijk wel, omdat het om creatieve foto’s gaat

 

8. Je wil jouw gegevens van broedsucces vergelijken met gegevens van de overheid over kap van bomen. Als je dit wilt gebruiken in een publicatie, moet je daar dan toestemming voor vragen?

 

- antwoord: nee, overheidsgegevens zijn een uitzondering

 Tweede serie ja-nee vragen, bij databankenrecht

 

1. Een onderzoeker heeft een verzameling data online gezet op een website. Je wil deze dataset in zijn geheel downloaden. Moet je daar toestemming voor vragen?

 

Antwoord: volgens het auteursrecht niet als het gaat om feiten, en volgens de databankenrecht ook niet als het niet om een databank gaat.

 

2. Een onderzoeker heeft een verzameling data verzameld vanuit een NWO project en heeft de data volgens afspraak in een NWO databank gezet. Je wil deze dataset in zijn geheel downloaden voor wetenschappelijk onderzoek. Moet je daar toestemming voor vragen?

 

Antwoord: nee, voor wetenschappelijk hoef je geen toestemming te vragen voor het opvragen van grote delen van een databank

 

3. Dezelfde dataset in de NWO databank. Je wil een selectie van die dataset downloaden. Moet je daar toestemming voor vragen?

 

Antwoord: nee, niet als het om een niet-substantieel deel gaat en niet omdat het om wetenschappelijk onderzoek gaat.

 

4. Dezelfde dataset in de NWO databank. Je wil een selectie van die dataset downloaden en de resultaten gebruiken in een publicatie. Moet je daar toestemming voor vragen?

 

Antwoord: nee, voor het databankenrecht gaat het nog steeds alleen om opvragen (hergebruik is toegang geven tot de databank, en niet tot de gegevens) en daarvoor heb je bij een niet-substantiele selectie, en bij wetenschappelijk onderzoek geen toestemming nodig, en als het om feiten gaat is het auteursrecht ook niet van toepassing.

 

5. Dezelfde dataset in de NWO databank. Je wil de een selectie van de dataset downloaden en deze opnemen in je eigen databank. Die eigen databank wil je publiek toegankelijk maken. Moet je daar toestemming voor vragen?

 

Antwoord: ja, voor het databankenrecht gaat het nu om hergebruik, en daarvoor moet je toestemming vragen.